Quáng gà là do thiếu vitamin A ? Có thật sự đúng ?

Tối đến, chị Minh (35 tuổi, nhân viên văn phòng) luôn cảm thấy khó nhìn khi di chuyển trong căn nhà thiếu sáng. Không ít lần, chị vấp ngã chỉ vì nhìn mờ khi trời nhập nhoạng. Nhiều người quanh chị bảo rằng: “Chắc do thiếu vitamin A, bổ sung là khỏi!”. Đề tài này không xa lạ trong các buổi trò chuyện của các mẹ, các bà – bởi ai cũng từng nghe nhắc đến quáng gà như một “dấu hiệu đặc trưng” của thiếu vitamin A.

Nhưng, thực tế liệu có đơn giản đến vậy? Quáng gà – hiện tượng mắt mờ khi thiếu sáng – có hẳn chỉ liên quan tới vitamin A, hay còn nhiều yếu tố phức tạp hơn trong chuyện ăn uống, dinh dưỡng và lối sống hiện đại?

Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ, từ gốc rễ nguyên nhân quáng gà, tới cách phòng ngừa hiệu quả qua chế độ dinh dưỡng khoa học và hiện đại.

Quáng gà và niềm tin về vai trò của vitamin A

Đa số người Việt vẫn tin rằng, quáng gà chỉ xảy ra khi thiếu vitamin A – điều này hình thành từ những chiến dịch bổ sung vitamin A cho trẻ nhỏ, hoặc các thông điệp y tế cộng đồng nhiều năm qua. Thậm chí, không ít gia đình còn tích cực nấu canh cà rốt, ăn gan động vật hoặc sử dụng viên vitamin tổng hợp khi có người thân than phiền về thị lực yếu buổi chiều tối.

Niềm tin trên không phải không có cơ sở. Vitamin A từ lâu đã được chứng minh cực kỳ quan trọng với lớp biểu mô võng mạc – bộ phận giúp chúng ta nhìn rõ khi lượng ánh sáng yếu. Người thiếu vitamin A lâu dài rất dễ gặp tình trạng nhìn mờ lúc trời tối, hoặc chuyển từ sáng sang tối bị “choáng”, lâu thích nghi.

Tuy nhiên, thực tiễn hiện đại cho thấy, có những người bổ sung vitamin A hợp lý mà vẫn gặp phải tình trạng quáng gà. Câu chuyện này đặt ra một vấn đề: Liệu thiếu vitamin A có phải là nguyên nhân duy nhất và trực tiếp gây ra chứng bệnh này?

Quáng gà và những yếu tố dinh dưỡng liên quan

Quáng gà (tên y học: nyctalopia) là tình trạng mắt không thích nghi được với ánh sáng yếu, gây giảm khả năng nhìn vào ban đêm. Triệu chứng có thể là nhìn mờ, di chuyển khó khăn trong bóng tối, hoặc mất thăng bằng khi thay đổi môi trường sáng/tối.
Vitamin A là thành phần cấu tạo nên rhodopsin – chất nhạy sáng trong võng mạc. Khi thiếu vitamin A, quá trình tổng hợp rhodopsin bị gián đoạn, dẫn đến mắt không tiếp nhận đủ ánh sáng, gây ra chứng quáng gà. Nhiều nghiên cứu lớn của Tổ chức Y tế Thế giới khẳng định: thiếu vitamin A là nguyên nhân hàng đầu gây quáng gà ở trẻ em vùng dinh dưỡng kém.

Tuy nhiên, khoa học hiện đại chỉ ra rằng:

• Không phải ai bị quáng gà cũng do thiếu vitamin A. Có những trường hợp do bệnh lý võng mạc, thoái hóa sắc tố, hay các rối loạn chuyển hóa khác.
• Các vi chất như kẽm, vitamin E, omega-3, lutein… cũng giữ vai trò quan trọng với sức khỏe mắt.
• Chế độ ăn đơn điệu, thiếu cân đối (chỉ tập trung vào vitamin A mà bỏ quên các dưỡng chất khác) cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh mắt, trong đó có quáng gà.

Đặc biệt, trẻ em, người lớn tuổi hoặc những người tiêu thụ quá nhiều thức ăn nhanh, uống rượu bia, hút thuốc lá là nhóm dễ thiếu hụt cả vitamin A lẫn các vi chất khác – khiến quáng gà “ghé thăm” thường xuyên hơn.

Các thực phẩm giàu vitamin A và hỗ trợ mắt sáng

Muốn phòng ngừa và cải thiện quáng gà, ưu tiên quan trọng là cân đối dinh dưỡng. Một số thực phẩm nổi bật bạn nên bổ sung thường xuyên:

• Gan động vật (bò, gà, heo): nguồn vitamin A dồi dào
• Cà rốt, bí đỏ, khoai lang: giàu beta-caroten chuyển hóa thành vitamin A trong cơ thể
• Rau xanh đậm (rau ngót, cải bó xôi, bồ ngót): nhiều khoáng chất và vitamin A
• Lòng đỏ trứng, sữa, phô mai: bổ sung vitamin A tự nhiên và chất béo giúp hấp thu tốt hơn
• Các loại cá béo (cá hồi, cá thu): cung cấp omega-3, vitamin D hỗ trợ mắt
• Hạt hướng dương, hạnh nhân, óc chó: giàu vitamin E, lutein – giúp mắt chống oxy hóa

Song song đó, hãy chú ý bổ sung đầy đủ kẽm, bởi kẽm giúp chuyển hóa vitamin A thành dạng hoạt động tại mắt.

Những rủi ro khi chỉ bổ sung vitamin A mà bỏ qua dinh dưỡng tổng thể

Một số người tự ý dùng viên vitamin A liều cao mà không được chỉ định bởi bác sĩ, với mong muốn cải thiện quáng gà nhanh chóng. Tuy nhiên, việc lạm dụng hoặc bổ sung vitamin A đơn lẻ tiềm ẩn nhiều nguy hại:

• Dư thừa vitamin A có thể gây ngộ độc, tăng áp lực nội sọ, đau đầu, mệt mỏi, buồn nôn, rối loạn chức năng gan.
• Bỏ qua các bệnh lý khác về mắt (thoái hóa võng mạc, đái tháo đường, tăng nhãn áp…) khiến quá trình điều trị bị trì hoãn, bệnh diễn tiến nặng hơn.
• Dùng thuốc bổ, dược liệu kém chất lượng có nguy cơ chứa tạp chất độc hại, không đảm bảo kiểm định an toàn.

Thực tế, đã có trường hợp trẻ nhỏ được gia đình tự bổ sung viên vitamin A mỗi ngày, dẫn đến ngộ độc cấp, phải nhập viện điều trị – chỉ vì hiểu sai về nguyên nhân quáng gà.

Vì vậy, nhận biết rõ vấn đề dinh dưỡng tổng thể và lắng nghe ý kiến chuyên gia là chìa khóa cho sức khỏe mắt lâu dài.

Kết hợp dinh dưỡng khoa học và khám mắt định kỳ

Để phòng tránh và cải thiện chứng quáng gà hiệu quả, người đọc nên:

• Ưu tiên bổ sung vitamin A qua thực phẩm tự nhiên: gan động vật, rau củ quả vàng-cam, trứng, sữa, cá béo…
• Xây dựng chế độ ăn cân đối: đa dạng hóa nguồn đạm, chất béo, vitamin và khoáng chất (kẽm, E, D, omega-3…)
• Hạn chế thực phẩm công nghiệp, đồ chiên rán, nước ngọt có gas: đây là các yếu tố làm giảm hấp thu vi chất, gây oxy hóa tế bào mắt.
• Khám mắt định kỳ tại các cơ sở chuyên khoa nếu có dấu hiệu quáng gà kéo dài, hoặc triệu chứng bất thường về mắt.
• Nếu cần dùng viên bổ sung vitamin A, chỉ nên dùng theo chỉ định của bác sĩ. Không tự ý tăng liều hoặc kéo dài quá mức.
• Chú ý lối sống: ngủ đủ, giảm căng thẳng, không hút thuốc lá, bảo vệ mắt khỏi ánh sáng xanh từ màn hình điện thoại/máy tính.

Lời khuyên cuối cùng: Chăm sóc sức khỏe mắt là quá trình lâu dài, không thể dựa vào một loại vitamin hay thần dược nhất thời. Hãy lắng nghe cơ thể, duy trì dinh dưỡng hợp lý để đôi mắt luôn sáng khỏe.

Kết lại

Quáng gà là dấu hiệu cảnh báo sức khỏe mắt, và đúng là thiếu vitamin A có thể là nguyên nhân phổ biến, đặc biệt ở trẻ nhỏ hoặc người ăn uống kém đa dạng.

Tuy nhiên, không phải mọi trường hợp quáng gà đều xuất phát từ thiếu vitamin A. Dinh dưỡng tổng thể, lối sống, bệnh lý nền và thói quen chăm sóc mắt – tất cả mới là yếu tố then chốt.

Nếu bạn, hoặc người thân xuất hiện dấu hiệu quáng gà, đừng chủ quan tự mua bổ sung vitamin A. Hãy điều chỉnh chế độ ăn, tham khảo ý kiến chuyên gia y tế, và đặc biệt, khám mắt định kỳ để kiểm soát sức khỏe mắt toàn diện.

Để cập nhật thêm kiến thức về dinh dưỡng, phòng ngừa bệnh mắt và nhận tư vấn tận tâm:

– Tham gia ngay Cộng đồng Dinh dưỡng khỏe mạnh cùng Tấn Phát.

– Đừng ngần ngại để lại bình luận, câu hỏi hoặc chia sẻ thắc mắc dưới bài viết này.

– Cùng xây dựng lối sống khoa học và chủ động bảo vệ sức khỏe đôi mắt của bạn ngay hôm nay!